Bazar Araşdırması Nədir? Metodları və Növləri

Şirkətlər müştəri ehtiyaclarını, bazarın trendlərini və rəqiblərin fəaliyyətini dərindən anlamalıdırlar. Bu məqsədlə istifadə edilən ən güclü yanaşmalardan biri bazar araşdırmasıdır. Bu, müştərilərin tələbatını anlamaq, bazardakı rəqibləri analiz etmək və şirkətlərin strateji qərarlar qəbul etməsi üçün mühim məlumatlar təmin edir.

Siz necə düşünürsünüz? Bir məhsulu bazara çıxarmazdan əvvəl mütləq bununla bağlı tədqiqat aparılmalıdır, yoxsa yalnız yaxşı bir intuisiya kifayətdir?

Bazar Araşdırması Nədir?

Bazar araşdırması, müəyyən bir məhsul və ya xidmətin potensial bazarını və ya mövcud bazarını sistematik şəkildə öyrənmək, məlumat toplamaq və təhlil etmək prosesidir. Bu, şirkətlərə bazarı daha yaxşı anlamağa, müştəri davranışlarını proqnozlaşdırmağa və daha effektiv biznes strategiyaları hazırlamağa kömək edir.

Bazar Araşdırmasının Əsas Məqsədləri

Bazar araşdırmasının bir neçə əsas məqsədi var:

• Bazar imkanlarını müəyyənləşdirmək
• Müştəri ehtiyaclarını və istəklərini anlamaq
• Rəqibləri təhlil etmək
• Məhsul və ya xidmətin qiymətini optimallaşdırmaq
• Marketinq strategiyalarının effektivliyini ölçmək

Biznes Qərarlarında Bazar Araşdırmasının Rolu

Bazar araşdırması, şirkətlərin daha məlumatlı və dəqiq qərarlar qəbul etməsinə imkan verir. Məsələn, yeni bir məhsulu bazara çıxarmadan əvvəl aparılan araşdırma, bu məhsulun uğur qazanma ehtimalını artırır. Eyni zamanda, mövcud məhsulların təkmilləşdirilməsi və ya yeni bazar seqmentlərinə daxil olmaq kimi strateji qərarlar da bazar araşdırmasının nəticələrinə əsaslanır.

Bazar araşdırması, risk idarəetməsində də mühüm rol oynayır. Potensial təhlükələri və imkanları əvvəlcədən müəyyənləşdirərək, şirkətlər daha çevik və uyğunlaşa bilən strategiyalar hazırlaya bilərlər.

🕵🏼‍♂️ Bazar araşdırmasında Rəqib Analizinin mühüm rolu var.

Bazar Araşdırması Metodları

Bazar araşdırması apararkən istifadə edilən müxtəlif metodlar var. Bu metodlar əsasən iki böyük kateqoriyaya bölünür: kəmiyyət və keyfiyyət metodları. Hər bir metodun öz üstünlükləri və məhdudiyyətləri var, və çox vaxt ən yaxşı nəticəni əldə etmək üçün bu metodların kombinasiyasından istifadə olunur.

Kəmiyyət Metodları

Kəmiyyət metodları böyük həcmdə rəqəmsal məlumatların toplanmasına və təhlilinə əsaslanır. Bu metodlar statistik təhlillər aparmağa və nəticələri bütün bazar üçün ümumiləşdirməyə imkan verir.

Anketlər

Anketlər, bazar araşdırmasında ən geniş yayılmış kəmiyyət metodlarından biridir. Bunlar adətən böyük sayda insanlardan məlumat toplamaq üçün istifadə olunur və aşağıdakı üstünlüklərə malikdir:

• Geniş coğrafi ərazini əhatə edə bilər
• Nisbətən ucuz və effektivdir
• Respondentlər sualları öz templərində cavablandıra bilərlər

Lakin anketlərin də öz çatışmazlıqları var. Məsələn, sualların düzgün qurulmaması və ya respondentlərin suallara səthı yanaşması nəticələrin dəqiqliyinə təsir edə bilər.

Telefon Sorğuları

Telefon sorğuları da geniş istifadə olunan bir metoddur. Bu metodun üstünlükləri:

• Sürətli məlumat toplanması
• Coğrafi məhdudiyyətlərin olmaması
• Sorğu keçirən şəxsin sualları izah etmək imkanı

Lakin bu metodun da çatışmazlıqları var. Məsələn, insanların telefon zənglərini cavablandırmaq istəməməsi və ya uzun sorğularda iştirak etməkdən imtina etməsi kimi problemlər yarana bilər.

Onlayn Sorğular

Son illərdə onlayn sorğular getdikcə daha populyar olur. Bu metodun üstünlükləri:

• Sürətli və ucuz olması
• Geniş auditoriyaya çatmaq imkanı
• Cavabların avtomatik olaraq toplanması və təhlil edilməsi

Lakin onlayn sorğuların da öz çətinlikləri var. Məsələn, internet istifadəçisi olmayan insanların fikirlərini əks etdirməməsi və ya eyni şəxsin bir neçə dəfə sorğuda iştirak etməsi kimi problemlər yarana bilər.

🖇️ SWOT Analiz çox geniş tətbiq edilən araşdırma metodlarından biridir.

Keyfiyyət Metodları

Keyfiyyət metodları daha dərin və ətraflı məlumatlar əldə etmək üçün istifadə olunur. Bu metodlar adətən daha kiçik qruplarla işləyir və insanların fikirlərini, hisslərini və motivasiyalarını daha yaxşı anlamağa kömək edir.

Fokus Qruplar

Fokus qruplar, kiçik bir qrup insanın müəyyən bir mövzu ətrafında müzakirə aparmasına əsaslanır. Bu metodun üstünlükləri:

• Dərin və ətraflı məlumatlar əldə etmək imkanı
• Qrup dinamikasından faydalanmaq
• Yeni ideyaların və perspektivlərin ortaya çıxması

Lakin fokus qrupların da öz məhdudiyyətləri var. Məsələn, dominant şəxsiyyətlərin qrup fikrini təsir altına alması və ya insanların qrup qarşısında səmimi olmaqdan çəkinməsi kimi problemlər yarana bilər.

Dərinləşdirilmiş Müsahibələr

Dərinləşdirilmiş müsahibələr fərdi olaraq aparılır və respondentin fikirləriiı daha dərindən öyrənməyə imkan verir. Bu metodun üstünlükləri:

• Həssas mövzularda daha səmimi cavablar almaq imkanı
• Respondentin davranışlarını və reaksiyalarını müşahidə etmək
• Mövzunu daha dərindən araşdırmaq imkanı

Lakin bu metod vaxt aparıcı və bahalı ola bilər, həmçinin nəticələri bütün bazara şamil etmək çətin ola bilər.

Müşahidələr

Müşahidə metodu insanların təbii mühitdə davranışlarını izləməyə əsaslanır. Bu metodun üstünlükləri:

• Real davranışları öyrənmək imkanı
• Sorğularda aşkar olunmayan məlumatları əldə etmək
• Kontekstual məlumatlar toplamaq

Lakin müşahidə metodu da vaxt aparıcı və bahalı ola bilər, həmçinin müşahidə olunan şəxslərin davranışlarını dəyişdirmə ehtimalı var.

📁 PESTEL Analizi yeni bazarlara daxil olmadan öncə tətbiq edilən araşdırma metodudur.

Bazar Araşdırması Növləri

Bazar araşdırması müxtəlif növlərə bölünür və hər bir növün öz xüsusi məqsədi və tətbiq sahəsi var. Bu növləri anlamaq, hansı araşdırma metodunun hansı vəziyyətdə daha uyğun olduğunu müəyyənləşdirməyə kömək edir.

Birbaşa Araşdırma

Birbaşa araşdırma, məlumatların birbaşa mənbədən – yəni istehlakçılardan və ya bazardan toplanmasını nəzərdə tutur. Bu növ araşdırma aşağıdakı xüsusiyyətlərə malikdir:

• Spesifik araşdırma suallarına cavab tapmaq üçün xüsusi olaraq hazırlanır
• Aktual və müəssisəyə xas məlumatlar təmin edir
• Adətən daha çox vaxt və resurs tələb edir

Birbaşa araşdırmaya misal olaraq müştəri anketləri, fokus qrup müzakirələri və ya müşahidə tədqiqatlarını göstərmək olar.

Hazır Məlumatlar Əsasında Araşdırma

Hazır məlumatlar əsasında araşdırma artıq mövcud olan məlumatların toplanması və təhlilini əhatə edir. Bu növ araşdırmanın xüsusiyyətləri:

• Daha sürətli və ucuzdur
• Geniş miqyaslı məlumatları əhatə edir
• Lakin spesifik araşdırma suallarına cavab vermək üçün kifayət etməyə bilər

Hazır məlumatlar əsasında araşdırmaya misal olaraq dövlət statistikası, sənaye hesabatları və ya akademik tədqiqatların nəticələrinin araşdırılmasını göstərmək olar.

Kəşfiyyat Araşdırması

Kəşfiyyat araşdırması adətən araşdırma prosesinin ilk mərhələsində aparılır və aşağıdakı məqsədləri daşıyır:

• Problemin və ya imkanın daha yaxşı anlaşılması
• Araşdırma suallarının və hipotezlərin formalaşdırılması
• Daha geniş araşdırma üçün zəmin hazırlanması

Bu növ araşdırma çox vaxt kiçik miqyaslı fokus qruplar, ekspert müsahibələri və ya ədəbiyyat icmalı formasında aparılır.

Təsviri Araşdırma

Təsviri araşdırma bazar şərtlərini, müştəri xüsusiyyətlərini və ya rəqabət mühitini təsvir etmək üçün istifadə olunur. Bu növ araşdırmanın xüsusiyyətləri:

• Mövcud vəziyyəti dəqiq təsvir etməyə çalışır
• Adətən kəmiyyət metodlarından istifadə edir
• “Kim”, “nə”, “nə vaxt”, “harada” və “necə” suallarına cavab verir

Təsviri araşdırmaya misal olaraq bazar payı araşdırmaları və ya müştəri məmnuniyyəti sorğularını göstərmək olar.

Səbəb-Nəticə Araşdırması

Səbəb-nəticə araşdırması müəyyən bir dəyişənin digərinə təsirini ölçmək üçün istifadə olunur. Bu növ araşdırmanın xüsusiyyətləri:

• Dəyişənlər arasındakı əlaqələri müəyyənləşdirir
• Adətən eksperimental metodlardan istifadə edir
• “Niyə” sualına cavab verməyə çalışır

Səbəb-nəticə araşdırmasına misal olaraq qiymət dəyişikliyinin satışlara təsirini ölçən eksperimentləri və ya reklam kampaniyasının brend tanınmasına təsirini araşdıran tədqiqatları göstərmək olar.

📈 Bazar araşdırması nəticəsində Rəqəmsal Marketinq KPI-larınızı təyin edə bilərsiniz.

Bazar Araşdırması Prosesi

Bazar araşdırması prosesi bir neçə ardıcıl mərhələdən ibarətdir. Bu prosesin düzgün və sistemli şəkildə həyata keçirilməsi, əldə edilən nəticələrin dəqiqliyini və etibarlılığını təmin edir. Gəlin bu mərhələləri daha ətraflı nəzərdən keçirək.

Problemin Müəyyənləşdirilməsi

Bazar araşdırması prosesinin ilk və ən əhəmiyyətli mərhələsi problemin və ya imkanın dəqiq müəyyənləşdirilməsidir. Bu mərhələdə:

• Araşdırmanın məqsədi dəqiq müəyyən edilir
• Əsas araşdırma sualları formalaşdırılır
• Araşdırmanın əhatə dairəsi müəyyənləşdirilir

Problemin düzgün müəyyənləşdirilməsi, araşdırmanın effektivliyini və nəticələrin faydalılığını birbaşa təsir edir. Məsələn, “Niyə satışlarımız azalıb?” əvəzinə “Hansı amillər son 6 ayda bizim X məhsulumuzun satışlarının 15% azalmasına səbəb olub?” kimi daha spesifik bir sual qoymaq, daha dəqiq və faydalı nəticələr əldə etməyə kömək edəcək.

Araşdırma Planının Hazırlanması

Bu mərhələdə araşdırmanın necə aparılacağı planlaşdırılır. Araşdırma planı aşağıdakıları əhatə edir:

• İstifadə ediləcək araşdırma metodlarının seçilməsi
• Hədəf auditoriyanın müəyyənləşdirilməsi
• Nümunə ölçüsünün və seçim metodunun təyin edilməsi
• Məlumat toplama alətlərinin (məsələn, anketlər, müsahibə sualları) hazırlanması
• Büdcə və zaman cədvəlinin müəyyənləşdirilməsi

Yaxşı hazırlanmış bir araşdırma planı, prosesin effektiv və səmərəli şəkildə həyata keçirilməsini təmin edir.

Məlumatların Toplanması

Bu mərhələdə, araşdırma planına uyğun olaraq məlumatlar toplanır. Bu proses aşağıdakı addımları əhatə edə bilər:

• Anketlərin paylanması və toplanması
• Müsahibələrin aparılması
• Fokus qrupların təşkili və idarə edilməsi
• Müşahidələrin aparılması
• Hazır məlumatların toplanması və sistemləşdirilməsi

Məlumatların toplanması zamanı etik prinsiplərə riayət etmək, respondentlərin məxfiliyini qorumaq və obyektivliyi təmin etmək çox vacibdir.

Məlumatların Təhlili

Toplanan məlumatlar müxtəlif analitik metodlar vasitəsilə təhlil edilir. Bu mərhələ aşağıdakıları əhatə edir:

• Məlumatların təmizlənməsi və hazırlanması
• Statistik təhlillərin aparılması
• Nəticələrin vizuallaşdırılması (qrafiklər, cədvəllər və s.)
• Əsas tapıntıların müəyyənləşdirilməsi
• Hipotezlərin yoxlanılması

Məlumatların təhlili zamanı müasir analitik alətlərdən və proqram təminatlarından istifadə etmək, prosesin effektivliyini və dəqiqliyini artırır.

Nəticələrin Təqdimatı və Tətbiqi

Araşdırma prosesinin son mərhələsi nəticələrin təqdimatı və tətbiqidir. Bu mərhələdə:

• Araşdırma hesabatı hazırlanır
• Nəticələr maraqlı tərəflərə təqdim edilir
• Tapıntılara əsaslanaraq tövsiyələr hazırlanır
• Qərar qəbul etmə prosesində nəticələrdən istifadə edilir

Nəticələrin effektiv şəkildə təqdim edilməsi və praktiki tövsiyələrə çevrilməsi, bazar araşdırmasının dəyərini maksimuma çatdırır. Yaxşı hazırlanmış bir hesabat və təqdimat, şirkətin rəhbərliyinin araşdırma nəticələrini daha yaxşı anlamasına və daha məlumatlı qərarlar qəbul etməsinə kömək edir.

📊 Bazar araşdırmasından əldə olunan nəticələr əsasında şirkətinizin Marketinq Strategiyasını optimizasiya edə bilərsiniz.

Bazar Araşdırmasında Müasir Trendlər

Texnologiyanın sürətli inkişafı və istehlakçı davranışlarındakı dəyişikliklər bazar araşdırması sahəsində də yeni trendlərin yaranmasına səbəb olub. Bu trendlər araşdırma proseslərini daha effektiv, dəqiq və sürətli edir. Gəlin bu müasir trendləri daha ətraflı nəzərdən keçirək.

Böyük Məlumatların İstifadəsi

Böyük məlumatlar (Big Data) bazar araşdırmasında inqilabi dəyişikliklərə səbəb olub. Bu trend aşağıdakı üstünlüklərə malikdir:

• Daha geniş miqyaslı məlumatların təhlili imkanı
• Real davranışlara əsaslanan düşüncələr
• Daha dəqiq proqnozlaşdırma imkanları

Məsələn, sosial media platformalarından toplanan məlumatlar, istehlakçı davranışları və trendləri haqqında çox dəyərli məlumatlar təqdim edə bilər. Eyni zamanda, onlayn alış-veriş saytlarından əldə edilən məlumatlar, alıcıların seçimləri və qiymət həssaslığı haqqında dərin anlayış yarada bilər.

Süni İntellekt

Süni intellekt (AI) və maşın öyrənməsi (Machine Learning – ML) texnologiyaları bazar araşdırmasında getdikcə daha çox istifadə olunur. Bu texnologiyaların üstünlükləri:

• Böyük həcmdə məlumatların sürətli təhlili
• Mürəkkəb əlaqələrin və nümunələrin aşkarlanması
• Proqnozlaşdırıcı modellərin yaradılması

Məsələn, mətn analizi alqoritmləri açıq uclu sorğu cavablarını avtomatik olaraq təhlil edə və əsas mövzuları müəyyənləşdirə bilər. Eynilə, təsvir tanıma texnologiyaları, sosial mediada paylaşılan şəkillərdən brend tanınması və istehlakçı davranışları haqqında məlumatlar çıxara bilər.

Real Vaxt Analitikası

Real vaxt analitikası, məlumatların dərhal toplanması və təhlil edilməsini nəzərdə tutur. Bu trendin əsas üstünlükləri:

• Sürətli qərar qəbuletmə imkanı
• Bazar dəyişikliklərinə daha çevik reaksiya
• İstehlakçı davranışlarındakı ani dəyişikliklərin izlənməsi

Məsələn, onlayn reklamların effektivliyini real vaxtda izləmək və optimallaşdırmaq mümkündür. Eyni zamanda, sosial media monitorinqi vasitəsilə brend haqqında müştəri rəylərini və şikayətlərini dərhal aşkar etmək və cavab vermək olar.

Bu müasir trendlər bazar araşdırmasının keyfiyyətini və effektivliyini artırsa da, eyni zamanda yeni çağırışlar da yaradır. Məsələn, böyük həcmdə məlumatların toplanması və istifadəsi ilə bağlı etik və hüquqi məsələlər, həmçinin məlumatların təhlükəsizliyi və məxfiliyi ilə bağlı narahatlıqlar artır. Buna görə də, müasir bazar araşdırması mütəxəssisləri bu yeni texnologiyalardan istifadə etməklə yanaşı, etik prinsiplərə və qanunvericiliyə də ciddi riayət etməlidirlər.

Bazar Araşdırmasının Çətinlikləri və Məhdudiyyətləri

Bazar araşdırması, biznes qərarlarının qəbul edilməsində çox dəyərli bir alət olsa da, öz çətinlikləri və məhdudiyyətləri var. Bu problemləri anlamaq və onları idarə etmək, araşdırma prosesinin effektivliyini artırmaq üçün vacibdir. Gəlin bu çətinlikləri və məhdudiyyətləri daha ətraflı nəzərdən keçirək.

Etik Məsələlər

Bazar araşdırmasında etik məsələlər həmişə diqqət mərkəzində olub və müasir dövrdə daha da aktuallaşıb. Əsas etik problemlər aşağıdakılardır:

• Məxfilik və şəxsi məlumatların qorunması
• Uşaqlar və həssas qruplarla bağlı araşdırmalar
• Məlumatların düzgün istifadəsi və təhrif edilməməsi

Məsələn, sosial media və onlayn davranış məlumatlarının toplanması və istifadəsi ilə bağlı etik suallar getdikcə artır. Araşdırmaçılar bu məlumatlardan istifadə edərkən fərdlərin məxfiliyinə hörmət etməli və qanuni tələblərə riayət etməlidirlər.

Etik problemlərin həlli üçün:

• Aydın etik təlimatlar və prosedurlar yaradılmalıdır
• Araşdırma iştirakçılarına tam məlumat verilməli və onların razılığı alınmalıdır
• Məlumatların anonim saxlanması və təhlükəsiz şəkildə idarə edilməsi təmin edilməlidir

Məlumatların Dəqiqliyi və Etibarlılığı

Bazar araşdırmasının effektivliyi birbaşa istifadə olunan məlumatların keyfiyyətindən asılıdır. Məlumatların dəqiqliyi və etibarlılığı ilə bağlı əsas problemlər:

• Respondentlərin səmimi cavab verməməsi
• Nümunə seçimi xətaları
• Məlumatların köhnəlməsi
• Məlumatların yanlış şərh edilməsi

Bu problemləri həll etmək üçün:

• Məlumat toplama metodlarını diqqətlə seçmək və test etmək lazımdır
• Nümunə seçimi prosesini düzgün planlaşdırmaq və həyata keçirmək vacibdir
• Məlumatları müntəzəm olaraq yeniləmək və aktual saxlamaq lazımdır

Büdcə və Zaman Məhdudiyyətləri

Bazar araşdırması çox vaxt böyük maliyyə və zaman sərmayəsi tələb edir. Bu, xüsusilə kiçik və orta müəssisələr üçün problem yarada bilər. Əsas çətinliklər:

• Yüksək keyfiyyətli araşdırmanın aparılması üçün kifayət qədər resursun olmaması
• Qısa müddətdə nəticələrin əldə edilməsi tələbi
• Davamlı bazar monitorinqinin aparılması üçün resursların çatışmazlığı

Bu problemlərin həlli üçün:

• Araşdırmanın məqsədlərini və əhatə dairəsini dəqiq müəyyənləşdirmək lazımdır
• Mövcud məlumatlardan effektiv istifadə etmək faydalıdır
• Texnologiyadan istifadə edərək prosesləri avtomatlaşdırmaq və sürətləndirmək mümkündür
• Kiçik miqyaslı, amma davamlı araşdırmalar aparmaq effektiv ola bilər

Bütün bu çətinliklərə və məhdudiyyətlərə baxmayaraq, bazar araşdırması hələ də biznes qərarlarının qəbul edilməsində əvəzolunmaz bir alətdir. Əsas məsələ, bu çətinlikləri anlamaq və onları idarə etmək üçün düzgün strategiyalar hazırlamaqdır. Texnologiyanın inkişafı və yeni metodların yaranması ilə bu çətinliklərin bir çoxunu daha effektiv şəkildə həll etmək mümkün olur.

Bazar araşdırması sahəsində çalışan mütəxəssislər, bu çətinlikləri nəzərə alaraq, daim öz metodlarını təkmilləşdirməli və yeni həll yolları axtarmalıdırlar. Bu, bazar araşdırmasının dəyərini və etibarlılığını artırmağa kömək edəcək.

Nəticə

Bazar araşdırması müasir biznes dünyasında uğurun əsas açarlarından biridir. Lakin bazar araşdırması prosesi heç də sadə deyil və bir sıra çətinliklərlə üzləşir. Etik məsələlər, məlumatların dəqiqliyi və etibarlılığı, büdcə və zaman məhdudiyyətləri kimi problemlər bu sahədə çalışan mütəxəssislərin daim diqqət mərkəzində olmalıdır.

Müasir texnologiyaların inkişafı ilə bazar araşdırması sahəsi də sürətlə dəyişir. Böyük məlumatların (big data) istifadəsi, süni intellekt və maşın öyrənməsi (machine learning), real vaxt analitikası kimi yeni trendlər bu sahəyə yeni imkanlar gətirir. Bu yeniliklər bazar araşdırmasını daha sürətli, dəqiq və əhatəli edir.

Bazar araşdırmasının effektiv olması üçün onun düzgün planlaşdırılması, həyata keçirilməsi və nəticələrinin düzgün şərh edilməsi vacibdir. Gələcəkdə bazar araşdırması sahəsinin daha da inkişaf edəcəyi və yeni texnologiyalarla zənginləşəcəyi gözlənilir. Bu inkişaf bizneslərin daha məlumatlı və dəqiq qərarlar qəbul etməsinə, nəticədə isə daha uğurlu olmasına kömək edəcək.